Προσεγγίζοντας τη Ναρκισσιστική Διαταραχή της Προσωπικότητας.

«Μέσα σου σκάβε, μέσα η πηγή του καλού και πάντα μπορεί να αναβρύει, φθάνει πάντα να σκάβεις».
                                             (Μάρκος Αυρήλιος, Tα εἰς ἑαυτόν, Z, 59)

Γενικά

Σε μια εποχή που κυριαρχεί ο άκρατος ατομικισμός και η αποπνευματοποίηση, η ανάπτυξη υγιών διαπροσωπικών σχέσεων είναι ένα μόνιμο ατομικό και κοινωνικό αίτημα. Απαιτείται μεγάλη ψυχική δύναμη και  επιτυχής διαχείριση των κοινωνικών δεξιοτήτων εκάστου ατόμου για να επιτευχθεί η οικοδόμηση μιας ουσιαστικής  ανθρώπινης σχέσης.

Το άγχος που προκύπτει πολλές φορές, όταν το άτομο αναγνωρίζει την προσωπική του ανεπάρκεια να οριοθετήσει ένα ρόλο στις γύρω του επαφές είναι δυνατό να οδηγήσει σε συγκεκριμένου τύπου καταστάσεις, κυρίως στο ευρύτερο φάσμα των διαταραχών προσωπικότητας.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι η τάση για εκδήλωση διαταραχών προσωπικότητας, αρκετές φορές, ενυπάρχει στο άτομο και εκδηλώνεται σε περιόδους έντονης ψυχοσωματικής πίεσης. Καθεμία από αυτές τις διαταραχές προσδιορίζει και ένα συγκεκριμένο προφίλ προσωπικότητας που  σε περιόδους χωρίς ένταση εκδηλώνεται απλά σαν ένα δομημένο σύνολο χαρακτηριστικών γνωρισμάτων .

Επομένως θα μπορούσαν πολλοί άνθρωποι να κατηγοριοποιηθούν με αυτό το σύστημα ταξινόμησης χωρίς απαραίτητα να σημαίνει ότι θα οδηγηθούν στην ανάπτυξη συγκεκριμένης διαταραχής. 

Οι Διαταραχές της Προσωπικότητας, όπως ήδη έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενο άρθρο, χαρακτηρίζονται από άκαμπτες και δυσπροσαρμοστικές απαντήσεις στο στρες.

• Εξαιτίας της ύπαρξης Διαταραχής της Προσωπικότητας επηρεάζεται όλη η ζωή του ατόμου - ιδιαίτερα οι σχέσεις του - με αποτέλεσμα σημαντική αναπηρία στις τρεις βασικές διαστάσεις της ζωής - αγάπη, εργασία, διασκέδαση.

• Συχνά το άτομο αποδίδει τα προβλήματα του στο περιβάλλον κι όχι στον εαυτό του.

• Συνήθως το άτομο δεν είναι ψυχωτικό. Αν επισυμβεί ψύχωση συνήθως είναι της μορφής της Βραχείας Ψυχωτικής Διαταραχής, της Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής Με Ψυχωτικά Στοιχεία ή με μορφή παροδικών ψυχωτικών συμπτωμάτων (Σε άλλα άρθρα, θα μιλήσουμε και για άλλους τύπους διαταραχών της Προσωπικότητας).

• Συχνά τα άτομα με Διαταραχή της Προσωπικότητας δεν έχουν ή δυσκολεύονται ν' αποκτήσουν εναισθησία  στα δυσπροσαρμοστικά  σχήματα της συμπεριφοράς τους, οπότε δύσκολα προσέρχονται για θεραπεία και δύσκολα επίσης θεραπεύονται.

• Πολλές επιπλοκές συνοδεύουν τις Διαταραχές της Προσωπικότητας. Οι πιο κοινές είναι: κατάθλιψη, αυτοκτονία, βία και αντικοινωνική συμπεριφορά, παροδικά ψυχωτικά συμπτώματα, βραχέα ψυχωτικά επεισόδια, κατάχρηση ουσιών, κ.λ.π.

Σ' αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με την Ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας. 

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι μια έντονη αίσθηση σπουδαιότητας και μεγαλείου του ατόμου, έντονη ανάγκη για θαυμασμό και έλλειψη «εμπάθειας» (δηλ. αδυναμία του ατόμου να αναγνωρίσει και να νιώσει τις επιθυμίες, τα βιώματα και τα αισθήματα των άλλων).

Τα άτομα με τη διαταραχή αυτή θεωρούν πολύ σπουδαίο και σημαντικό τον εαυτό τους, υπερεκτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα τους και συχνά υποτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα των άλλων. 

Συχνά, επίσης, αφήνονται σε φαντασίες απεριόριστης δύναμης, επιτυχίας, ευφυΐας, ομορφιάς κτλ. Πιστεύουν ότι είναι ξεχωριστά («σπέσιαλ») και μοναδικά και επιζητούν την παρέα ή τις υπηρεσίες άλλων αναγνωρισμένων «κορυφαίων» ατόμων (π.χ. επώνυμων γιατρών, δικηγόρων, κομμωτών κτλ.).

Τα άτομα αυτά έχουν έντονη ανάγκη για θαυμασμό και έπαινο και η εύθραυστη αυτοεκτίμηση τους μπορεί πολύ εύκολα να πληγωθεί, όταν δεν καταφέρνουν να τους πάρουν. Επιζητούν συνεχώς κομπλιμέντα, συχνά με ιδιαίτερα σαγηνευτικό και γοητευτικό τρόπο. 

Η αίσθηση του ότι είναι πολύ σπουδαία και σημαντικά άτομα τα κάνει να συμπεριφέρονται σαν να έχουν παντού ιδιαίτερα («σπέσιαλ») δικαιώματα (π.χ. να μη χρειάζεται να περιμένουν στην ουρά) και επίσης σε συνδυασμό με την έλλειψη ευαισθησίας για τις ανάγκες των άλλων στο να εκμεταλλεύονται τους άλλους κυρίως διαπροσωπικά (για να πετύχουν στόχους ή να τονώσουν την αυτοεκτίμηση τους).

Η έλλειψη «εμπάθειας» τα κάνει να μιλούν συνεχώς για τα δικά τους προβλήματα και ν' αδιαφορούν για τα προβλήματα και τα αισθήματα των άλλων. Έτσι, συχνά οι άλλοι τα αντιλαμβάνονται σαν συναισθηματικά ψυχρά και μη ανταποκρινόμενα στα αισθήματα τους.

Έντονος είναι και ο φθόνος που νιώθουν για τα επιτεύγματα των άλλων, που συχνά τα υποτιμούν. Η εικόνα που παρουσιάζουν στα άλλα άτομα είναι συνήθως του υπεροπτικού, του αλαζονικού και του ατόμου που περιφρονεί τους άλλους.

Ποια τα χαρακτηριστικά της διαταραχής;

Ένας εκτεταμένος τύπος μεγαλειώδους (στη φαντασία ή στη συμπεριφορά), ανάγκης για θαυμασμό και έλλειψης «εμπάθειας» που αρχίζει νωρίς στην ενήλικη ζωή και είναι παρών σε μία ποικιλία καταστάσεων, όπως φαίνεται από πέντε (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:

(1) το άτομο έχει μία μεγαλειώδη αίσθηση σπουδαιότητας για τον εαυτό του (π.χ. διογκώνει τα επιτεύγματα και τα ταλέντα του, περιμένει να αναγνωρισθεί σαν ανώτερο, χωρίς ανάλογα επιτεύγματα)

(2) έχει έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης

(3) πιστεύει ότι είναι «σπέσιαλ» και μοναδικό και μπορούν να το καταλάβουν μόνο ή πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με άλλα σπέσιαλ ή υψηλής περιωπής άτομα (ή θεσμούς)

(4) απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό

(5) έχει μία αίσθηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων, δηλ. μη λογικές προσδοκίες για ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση των άλλων με τις προσδοκίες του

(6) εκμεταλλεύεται διαπροσωπικά, δηλ. εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετύχει τους σκοπούς του

(7) του λείπει η «εμπάθεια»: είναι απρόθυμο να αναγνωρίσει ή να ταυτοποιηθεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων

(8) συχνά φθονεί τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι το φθονούν

(9) εμφανίζει αλαζονική, υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση

Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί η διαταραχή;

Είναι απαραίτητο να υποστηριχθεί ψυχολογικά με ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία. Η θεραπεία είναι δύσκολη, κυρίως, εξαιτίας των μεταβιβαστικών εναλλαγών των συναισθημάτων των ανθρώπων αυτών απέναντι στον θεραπευτή (ή και προς τα μέλη της ομάδας στην ομαδική ψυχοθεραπεία), που στην αρνητική τους διάσταση μπορεί να εκδηλωθούν με απαιτητικότητα, εκρήξεις οργής, έντονη υποτίμηση του θεραπευτή (ή άλλων μελών στην ομαδική ψυχοθεραπεία).

Σκοπός της θεραπείας είναι τα άτομα αυτά ν' αποκτήσουν εναισθησία στους μηχανισμούς λειτουργίας του παθολογικού μεγαλειώδους τους εαυτού και προοδευτικά ν' αναπτύξουν πιο ρεαλιστική εικόνα του εαυτού τους και των άλλων.

Μια θεραπευτική προσέγγιση που τη χαρακτηρίζει η σταθερότητα, η ανεκτικότητα /αντοχή και η «εμπάθεια» του θεραπευτή είναι απαραίτητη για τη βοήθεια αυτών των ανθρώπων.

Κλείνοντας να πούμε ότι πίσω από την εικόνα (προσωπείο) του αλαζόνα και υπερόπτη ανθρώπου, κρύβεται ένας υποτιμημένος και δυστυχής εαυτός.

Η αναγνώριση των συναισθημάτων μας είναι ένα σημαντικό βήμα για την εξέλιξη και διεύρυνση της αυτογνωσίας μας. Το ζητούμενο είναι το πόσο αντέχει ο καθένας μας να το κάνει, το πόσο είναι διατεθειμένος με ταπεινότητα να σκάψει μέσα του, γιατί αυτή η διαδικασία, προϋποθέτει  γενναιότητα  και διαφάνεια. Κι αν το πράξει, ένα είναι το σίγουρο.  Θα συναντήσει τον εσωτερικό πυρήνα του εαυτού του, θ’ ανακαλύψει  την  πηγή του καλού.  

Πηγή:www.google/Διαταραχές Προσωπικότητας.

Υ.Γ. Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ''ΕΣΤΙΑ'', στις 15 Ιαν 2014.